Victory Boogie Woogie versus 9/11

Kunst als statement.
Dit is de week van 9/11. Actueler dan ooit door de geplande bouw van het islamitisch centrum om de hoek van de voormalige TwinTowers. En door de rol die Geert Wilders zichzelf hierin toeëigent als hoeder van de vrije westerse waarden- terwijl hij intussen een aanval doet op artikel 1 van onze grondwet: gelijke behandeling voor iedereen, anti-discriminatie. In het Gemeentemuseum Den Haag kun je getuige zijn van een bijzondere dialoog in deze context.

9/11
Voor altijd zal 9/11 met zijn 2998 doden (exclusief de 19 kapers, inclusief 24 vermisten) het symbool zijn van terreur, dood, angst en intolerantie. Ofwel ‘on’-vrijheid. Zoals indertijd de moord op de Amerikaanse president Kennedy in ieders geheugen gegrift stond -“Wat deed je, waar was je toen Het gebeurde?”-, zo staat nu 9/11 in ons collectief en geldt dezelfde vraag.

VBW
Niemand zal je vragen waar je was of wat je deed in 1997  toen het prachtige  schilderij Victory Boogie Woogie van Piet Mondriaan werd aangekocht dankzij een enorme gift van de Nederlandse Bank. Namelijk 82 miljoen gulden. De Bank wilde met dit gebaar symbolisch afscheid nemen van de gulden. Voor een onvoltooid schilderij zoveel geld neertellen – het was wat!

Het schilderij, olieverf, stukjes papier en plastic en zwart krijt op doek, 127 x 127 cm, verticale as 179 cm, is ontstaan in New York tussen juni 1942 en januari 1944. Het symboliseert de overwinning van een nieuwe kunst in een vrije wereld, waarin Mondriaan ook in de donkerste dagen van de tweede wereldoorlog bleef geloven. Tegelijk is het als ‘voor-oorlogse minimal art’ inspiratiebron voor heel wat moderne kunstenaars. Victory Boogie Woogie is momenteel langdurig uitgeleend aan het Gemeente Museum Den Haag. Dat daar bijzonder trots op is, maar tegelijk het lef heeft het niet alleen maar op een altaar te zetten.

VBW contra 9/11
Zo heeft het museum ervoor gekozen om Victory Boogie Woogie tijdelijk een aparte plaats te geven. Namelijk niet temidden van al het andere schitterende werk van Mondriaan maar in een aparte zaal, tamelijk ver van de andere Mondriaans. Het hangt daar, nogal hoog tegen een muur, in die forse zaal, tegenover een van de meest uitgesproken kunstwerken die ik ken. Het is van Isa Genzken, die het maakte in 2007 als onderdeel van een  installatie van een Ground Zero-monument. Het is minimal art in de beste zin van het woord. De titel ‘Disco Soon’ verwijst naar de dynamiek van New York, the city that never sleeps. Zoals Mondriaan dat een ruime halve eeuw daarvoor ook deed met VBW.

“Meest uitgesproken” is eigenlijk een understatement. Tegenover de lelijkheid van de aanslagen, stelt Genzken een inderdaad zeer minimalkunstwerk – waarbij de spiegels ramen lijken die voor een deel grof zijn verminkt.  Reactie. Protest. Dynamiek in it’s own right.

Dialoog
In al die symboliek weerspiegelt zich letterlijk het oneindig kwetsbare Victory Boogie Woogie. Iets te hoog naar mijn zin opgehangen, dat wel –  Mondriaans ‘Unvolendete’, dat ook een statement is. Zo plaatst het Gemeentemuseum twee statements tegenover elkaar en ontstaat een bijzondere dialoog. Over verfijning en grofheid. Vrijheid en terreur. Ingetogenheid en bruut  geweld.  Elegantie en botheid. Het is een dialoog tussen twee verwante zielen: beide werken reageren op hetzelfde gegeven in een andere tijd in een vergelijkbare strijd. Ik heb bewondering voor het museum en zijn conservator dat het aandurft deze dialoog hoorbaar te maken.

Het woord beeldt
Blijft er een ding over. Namelijk dit: de titel maakt het werk. Want wat als de kunstenaars een heel andere boodschap aan hetzelfde werk hadden meegegeven?  Het is immers de taal die hier inhoud toevoegt. Stel dat beide kunstwerken geen titel hadden, wat was dan hun’ lot’ geweest? Ik betrap mijzelf er vaak op:  het is elke keer op een tentoonstelling weer een worsteling om niet naar een kunstwerk toe te lopen en te lezen welke titel het heeft.  En dus welke betekenis. In Den Haag leidt de betekenis het kunstwerk naar een dialoog met een ander kunstwerk. En maakt het museum een bijzonder statement. Het woord verbeeldt. En heeft als basis artikel 1 van de grondwet.