“Water is net zo niks als verf in een tube” – over schilderen en schrijven

Naar aanleiding van twee tentoonstellingen waarin water de hoofdrol speelt* schreef Gijsbert van der Wal in NRC Handelsblad** een prachtig artikel. De titel: ‘Theatraal kolkt de verf’. Het ongrijpbare water vastleggen, dat is een mooie opgave voor schilders, schrijft hij en hij citeert de schilder Harold Schouten:

“Als je je afvraagt hoe je water schildert, kom je al gauw op de vraag, hoe schilder je überhaupt.” Schouten vindt het een ‘mooie opgave’ om zoiets ongrijpbaars, zoiets vloeiends vast te leggen. “Je kunt het niet letterlijk pakken. Zodra je er een strakke contour aan geeft, ontglipt het je. Water is net zo niks als verf in een tube, en net zo véél tegelijkertijd.”

De groene zee.

Verderop in het artikel beschrijft Van der Wal het schilderij Zee te Katwijk van Jan Toorop uit 1887. Deze zee “is groen, geel, blauw, paars en zelfs rood, maar van een afstandje toch zeekleurig. Je ziet tegelijkertijd dikke dotten witte verf en schuimkoppen in de zon. Uit Toorops zeegezicht blijkt het duidelijkst wat Harold Schouten bedoelde toen hij zei dat water op verf lijkt.”  Afbeelding hiernaast. www.haroldschouten.nl

In de tweedaagse tekstworkshops van DeKunstVan nemen we ondermeer dit soort uitspraken van kunstenaars als uitgangspunt en bekijken wat je daarmee kunt doen (of laten) als je schrijft. Helaas is schrijven, zeker voor broodschrijvers, een routine in soepele, soms gemakzuchtige woordkeuzes en zinsvormen. Daar is niks mis mee, maar ik kan me niet voorstellen dat je er als schrijver nou vreselijk gelukkig van wordt. Een opmerking als die van Schouten, die het een mooie opgave vindt om zoiets ongrijpbaars, zoiets vloeibaars als water vast te leggen, kan in onze workshop dienen als oefening om hetzelfde te doen in taal.

Jan Toorop Zee bij Katwijk

Niet zozeer om je voor je dagelijkse praktijk te wapenen met onomatopeeën en synesthesiën. Wel om je ervan bewust te maken dat je taalroutine maar een klein facet is op het hele taalpalet dat tot je beschikking staat. Ons doel is dat je dagelijks bewuster omgaat met je woorden, met de invalshoek die je kiest om bijvoorbeeld een product te omschrijven en met de ziel van je tekst. De wat? Ja, de ziel. Want die ontbreekt te vaak in teksten.

Doe het eens. Hoe zou je de opmerking ‘water is net zo niks als verf in een tube’ vertalen naar de praktijk van het schrijven? Water is net zo niks als de letters van het alfabet? Hoe orden je je letters om de branding voor Katwijk te schilderen?

Tip: www.dekunstvan.nu
Onomatopee. Volgens Van Dale een “door klanknabootsing gevormd woord”. Gebruikt om geluiden te beschrijven (boem, klik, pang). Bovendien kunnen ze een voorwerp of idee visueel in plaats van auditief uitdrukken, bijvoorbeeld “zig-zag” of “tik”. Onomatopoeën worden regelmatig gebruikt om dierengeluiden weer te geven.

Synesthesie. Stijlfiguur waarbij een combinatie van de indrukken van verschillende zintuigen in uitdrukkingen wordt gebruikt. Synesthesie kan worden gezien als een bijzondere vorm van de metafoor.

De antieke wijsgeren vroegen zich reeds af of klankkleur (timbre) een fysieke eigenschap was van muziek zoals toonhoogte dat is. Nadat Pythagoras de mathematische orde van muzikale harmonie had ontdekt door de afstanden van snaren te relateren aan opeenvolgende octaven, vatte de idee post dat kleuren en klanken in het universum volgens mathematische wetten gekoppeld waren.

*Zoet&zout.Water en de Nederlanders. T/m 10 juni in de Kunsthal, Westzeedijk 341, Rotterdam. www.kunsthal.nl
Schilders aan zee. T/m 28 mei in het Singermuseum, Oude Drift 1, Laren. www.singerlaren.nl

**18 februari 2012