Phillippe Parreno – kunst die onder je huid kruipt

Het is weer tijd voor Art Basel. En dan eigenlijk ook automatisch voor een bezoek aan het schitterende museum van Fondation Beyeler in het nabijgelegen Riehen. Eigenlijk moet je eerst daarheen want de FB staat zo synoniem met topkwaliteit en zorgvuldig curatorschap dat het bijna eng is.

Op dit moment (juni 2012) brengt het FB een prachtige overzichtstentoonstelling met werk van Jeff Koons, zoals gezegd schitterend gecureerd en een tentoonstelling met werk van Philippe Parreno. En dat is een naam waarbij kenners al direct roepen dat hij schitterend werk maakt – en waarbij diezelfde kenners ongetwijfeld op hun woorden zullen terugkomen en roepen dat hij onaards prachtig werk maakt. Parreno blijkt zo’n kunstenaar die zijn rust en tijd neemt om elk project tot in de perfectie uit te denken en er vervolgens ook alle tijd voor te nemen om het tot in perfectie uit te werken. Beyeler toont onder meer twee video-installaties die van zo’n ongelooflijke schoonheid en kracht zijn, dat werkelijk woorden tekort schieten.

Parreno (1964, Oran, Algerije – woont/werkt in Parijs) combineert en verbindt film met sculpturen, met performances met tekst. Hij ziet een tentoonstelling als een medium op zich, als een zelfstandig object en niet als een verzameling losse werken. De expositie in het Beyeler wordt omschreven als een choreografie van beeld en geluid. Wat waar is. Maar het is eigenlijk een te bescheiden omschrijving van de ervaring die het je als bezoeker biedt.

De film Continuously Habitable Zones aka C.H.Z (2011)  heeft een ‘territoriaal’ karakter en toont ons een zwarte tuin, aangelegd door Parreno samen met de  Belgische landschapsarchitect Bas Smets in Portugal. Een landschap produceert een film en een film produceert een landschap dat bestaat uit bijna zwart, wuivend lang gras en kreupelhout. De beweging en de positie van de camera vormt als het ware het landschap dat zich nu eens voor ons uitstrekt en dan weer samenvouwt. De soundtrack bij de film bestaat geheel uit ondergronds geruis, opgevang door contactmicrofoons en seismometers die zijn geplant in de aarde. C.H.Z. staat voor Continuously Habitable Zones, een begrip uit de Astrobiologie die wordt gebruikt voor planeten die mogelijk leven kunnen bevatten. Recent wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat het leven op planeten zich eerder kan ontwikkelen als er twee of meer kleinere zonnen zijn (dwergzonnen), dan wanneer er een zon is. In zulke zones produceert de fotosynthese waarschijnlijk een zwarte vegetatie. De camera voert de kijker in een hypnotiserend ritme langs deze vegetatie. Beschrijven is bijna ondoenlijk, ervaren en ondergaan is eigenlijk de enige oplossing.

Vervolgens is er de tweede installatie, die speciaal voor deze locatie is gemaakt – de film Marilyn (2012). Volgens de toelichting is dit het ‘portret van een geest’. De film roept als het ware de geest op van Marylin Monroe in wat wordt genoemd een phantasmagorische sceance in een suite in het Waldorf Astoria in New York waar zij woonde in de jaren ’50. We zien de suite en horen een stem van een vrouw – Monroe’s stem via een computer gereconstrueerd – terwijl de camera in alle rust telkens opnieuw de suite doorloopt. Het lijkt of de stem opsomt wat we zien. Tegelijk zien we een dat woord en beeld elkaar het ene moment wel en het andere moment niet aanvullen, terwijl de regen tegen de ruiten slaat en een ouderwetse witte telefoon indringend overgaat. Het ritme van de camera, de cadens van de stem die vertelt wat we (deels) niet zien, afgewisseld met indringende close-ups van een vulpen die woorden inkt op briefpapier van het Waldorf Astoria – het krassen van de pen eindeloos versterkt door contactmicrofoons, de voortdurende herhaling van dat alles werkt zo hypnotiserend dat het je spijt als de film voorbij is. Overigens is het slot van de film even verrassend als ontluisterend. Als om de kijker los te rukken uit zijn hypnose en de geest terug te sturen naar het dodenrijk. Bijvoorbeeld. Want je kunt blijven gissen naar de bedoeling achter de bedoeling terwijl je nog dagen na het zien merkt dat Parreno bijna letterlijk onder je huid is gekropen. Hoeveel kunst is daartoe instaat? interview met Parreno nav expositie in Fondation Beyeler