Kunstpraat 13.06.2013: kunst boven je bank of in je ziel?

Ik heb sinds enige tijd een galerie, De 7^e Hemel in Bussum – maar dat wist je misschien al. Het is elke dag een feest om daarmee bezig te zijn. Een van de dingen die het leuk maakt zijn de zeer vaak voorkomende gesprekken met onze bezoekers over kunst in het algemeen en over de kunst die ze in De Hemel zien. Een van mijn vaste bezoekers kijkt altijd op een manier, namelijk vanuit de vraag of hij het getoonde thuis zou ophangen. Ik denk dat veel mensen op die manier kijken. Dat is natuurlijk jammer, want je beperkt jezelf in het kijken en vooral in het genieten van het werk op zich. Dat probeer ik ook duidelijk te maken en mijn vaste bezoeker accepteert dat ook wel, maar als puntje bij paaltje komt – nee.

Niet erg. Het zijn altijd boeiende gesprekken. En ik leer er ook van.

Want wat zit er eigenlijk achter die vraag? Behalve verzamelaars, die hun huis meestal inrichten op de aankopen, zijn er veel meer mensen die gewoon af en toe iets kopen en die die kunst zien in het verlengde van hun woonsmaak. Meestal zoek je dan iets uit dat aansluit, minder iets dat haaks staat op je interieur – terwijl dat uiteraard veel spannender zou zijn. Maar tegelijk heel lastig, confronterend, rumoerig, schurend, kriebelig. Het is een boeiende vraag, die denk ik ook, per generatie tot andere interpretaties leidt.

Neem dit portret van jongeheer Michiel Pompe van Slingelandt (door Jacop Gerritsz Cuyp, 1594-1652):

Het zal nog steeds een plekje kunnen verwerven bij sommige particulieren, maar in de tijd dat het werd geschilderd had het een heel andere populariteit – en noodzaak bij gebrek aan fotografie of video. In de tijd dat dit geschilderd werd was ook het werken met symbolen belangrijk, weten we uit de kunsthistorie. Het verhaal dat met dit soort portretten wordt verteld is daardoor behoorlijk geladen met tal van betekenissen. Waaraan toen veel waarde werd gehecht. Het is een verhaal van uiterlijk vertoon, van welstand, van aristocratie. Anno nu kijk je heel anders naar dit werk – ik vermoed dat veel mensen het ook saai vinden. De vraag is natuurlijk of dat wel zo is. Want neem dit schilderij:

Dat is pas ‘saai’. Ging de jonker nog op jacht met zijn valk en hond in een prachtig gedroomd landschap, enkele eeuwen later concenteren we ons blijkbaar op andere zaken. De Gezusters Arntzenius (door Willem Bastiaan Tholen, 1860-1931) zijn brave dames, is althans de suggestie. Zij bestuderen dikke boeken, wellicht encyclopedieën. In volle concentratie. Zij kijken ons niet aan, wij bestaan niet voor hen. Je verwacht dat elk moment de dienstmeid binnenkomt met een blad waarop twee kopjes thee. Terwijl in de kamer naast of onder hen een broer of vader cello oefent. Of zo. Het is een schilderij waar nauwelijks symboliek of metafoor in terug te vinden is. Wel lichtval. Wel sfeer. En een ongelooflijke, voor ons bijna ongeloofwaardige, braafheid. In welk huis, met welk interieur zou dit ooit hebben gehangen? Ik voel een enorme zwaarte, donkere meubels, grote kasten, krakende vloeren. Zou het nu nog in een ‘gewoon’ huis kunnen hangen? Wellicht. Met dezelfde motivatie als waarom mensen een aquarium nemen: het is zo rustgevend (goed voor hartpatiënten, hoor ik altijd).

Door naar de laatste:

Deze dames uit de serie Brothers & Sisters #2 van Ruud van Empel (1958) zijn van heel andere orde. Modern, inderdaad. Niet bestaand, inderdaad – Ruud stelt zijn beelden samen uit talloos veel andere beelden. Maar met een intensiteit die de vorige twee overtreft. Zeg ik met mijn oog van nu, met mijn mentaliteit van nu, met mijn kunstbesef van nu. Van Empel presenteert ons twee niet al te vrolijke meiden. Geen jonkvrouwen, geen dames uit de betere stand. Gewoon twee meisjes die met hun bozige puberkoppen behoorlijk wat van plan lijken. Het bos waarin ze zijn geplaatst is (natuurlijk) ook niet zomaar een bos. Je moet daar niet verdwalen denk ik. Goed, daar valt natuurlijk ook heel wat bij te fantaseren. Het is een werk dat  niet iedereen boven zijn bank zal willen hangen. Je kunt het ook omdraaien. Wie zal dit wel boven zijn bank willen hangen. En waarom? Eigenlijk is dat veel interessanter. De psychologie van de kunstkoper. Ook een leuk onderwerp voor een afstudeerscriptie.

In het Dordrechts Museum is deze weken de tentoonstelling ‘De kunst van het opvoeden’ te zien. Het museum laat een unieke serie schilderijen zien die met dit onderwerp te maken hebben. De werken hierboven hangen daar ook.